ديوار آجري قرمز رنگ اين باغ مشجر که در افواه عموم بيشتر با نام «باغ قلهک» معروف مي‌باشد، در خيابان شريعتي، حد فاصل خيابان دولت و پل صدر با چند درب بزرگ و کوچک، فلزي و چوبي، و با سيم‌خاردارهايي برنده و تيز بر بالاي خود، با وسعتي بالغ بر مساحت چند شهرک، به راستي چه رازي بر سينه کهن‌سال خود دارد؟ هر يک از درختان سر به فلک کشيده چنار و کاج اين باغ که عمري بيش از يکصد سال دارند،شاهد کدامين ماجراهاي گفتني و شنيدني و يا ناگفتني و ناشنيدني بوده‌اند؟ 

دوقرن زير چکمه انگليسي‌ها

اين باغ حامل خاطرات فراواني از بيش از يکصدوهفتاد سال تاريخ ايران مي‌باشد. ساکنان محله قلهک و خيابان دولت، سال‌هاي سال است که با اين باغ و رويدادهاي آن مانوس مي‌باشند.
شايد در بين مردان و زنان کهن‌سال قريه قلهک، هنوز هم بتوان افرادي را يافت که خاطرات جنگ جهاني اول و دوم و سال‌هاي حضور انگليسي‌ها در اين باغ و قريه قلهک را به خاطر آورند. اما داستان اين باغ مرموز و حضور انگليسي‌ها در آن چيست؟
مال‌الاجاره 30 توماني
از ديرباز قريه قلهک از شمالي‌ترين و زيباترين قريه‌هاي تهران بوده و آب و هواي خنک و فرح‌بخش اين منطقه، زبان‌زد همه ناظران بوده است. در سال 1251 قمري که «سرجان کمپبل» وزير مختار انگليس در ايران بود، محمد شاه اين باغ را که جزو «تيول» شاهي بوده، به دولت انگلستان اجاره داد و سفارت انگليس ييلاق خود را در قلهک بنا کرد. پس از چندي، شاه از درآمد اجاره آن نيز صرف‌نظر نمود و اين محل را تلويحاً به طور رايگان در اختيار هيأت سياسي انگليس نهاد. مال‌الاجاره اين محل در آن زمان ماهي 30 تومان يا 15 ليره بيشتر نبود، ولي اين مرحمت شاهانه اعتبار فراواني براي وزير مختار انگلستان به ارمغان آورد و باعث افزايش شخصيت و اعتبار او در بين ديگر عوامل کشورهاي خارجي در ايران شد.


انگليسي‌ها، حاکم قلهک



در ادامه، اتباع انگليسي با فراموشي مرحمت شاهانه، پا از حد خود فراتر گذاشتند و از حقوق خود تجاوز نموده و به ايجاد هرگونه دخل و تصرف به عنوان منطقه مسکوني در اين محل روي‌آوردند. در اين ايام، با استفاده از شرايط خاص آن دوران و ناآرامي‌هاي ملي، دست‌درازي انگليسي‌ها به حدي رسيد که عملا حاکميت خود را بر سراسر قريه قلهک گسترش دادند و خود را حاکم بلامنازع قلهک برشمردند و از انجام هر فعاليتي در اين قريه اجتناب نکردند. بدين‌گونه نمايندگان استعمار پير، سيطره خود بر قلهک را آغاز نمودند.
اما سيطره انگليسي‌ها بر قريه قلهک بيش از حد گسترش يافت. در تاريخ آمده است که در اين دوره حاکميت بر قلهک با انگليسي‌ها بوده و مامورين ايراني حق مداخله در امور اين قريه را نداشتند تا جايي که حتي کدخداي اين قريه را نيز انگليسي‌ها تعيين مي‌کردند.
سليمان بهبودي در يادداشت هاي تاريخي خود در همين رابطه نوشته است: «چندي پيش از کودتا، نظميه به فکر افتاد، پاسگاهي در قلهک ايجاد و به کار مردم رسيدگي کند. در شمال ديوار سفارت انگليس، مغازه جديدالاحداثي بود که اجاره کردند و چهار نفر که يک وکيل و يک سرپاسبان بودند با ميز و لوازم دفتري آمدند. اما بلافاصله همان کدخداي سفارت انگليس آمد، ميزتحرير و لوازم دفتر را به خيابان ريخت و با ناسزاگويي ماموران شهرباني را از قلهک بيرون کرد.»
تاج‌الملوک، همسر اول رضاخان پهلوي نيز در طي خاطرات خود بارها به چنين مواردي اشاره کرده‌است.
اين وضع بدين منوال ادامه داشت تا آنکه سال‌ها بعد، با لغو حق کاپيتولاسيون، امتيازات ويژه انگليسي‌ها از بين رفت و دست آنان از قريه قلهک کوتاه شد. اما سايه شوم استعمار بر اين باغ زيبا باقي ماند.
باغ اسرارآميز
انگليسي‌ها از گذشته با استقرار در رزيدانس (اقامتگاه تابستاني)قلهک در ماه‌هاي گرم سال، برخي امور سفارتخانه خود را نيز در اين محل انجام مي‌دهند. اين باغ و محفل‌ها و تصميمات گرفته شده در آن، تاثيرات فراوان بر تاريخ سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران داشته است.
در دوره انقلاب مشروطه و درپي به توپ بستن مجلس توسط «لياخوف» روسي، از آنجا که دولت انگليس مخالف سياست‌هاي روسيه در ايران بود، به آزادي‌خواهاني که از مجلس جان سالم به در بردند، مثل دهخدا، تقي‌زاد و معاضدالملک پناه داد. همچنين به نظر مرحوم بهبهاني شمار زيادي از روحانيون و بازاريان و مردم ديگر در باغ قلهک بست نشسته و درخواست کردند تا سفير انگليس به آنها امان دهد و در حمايت از آنان و تحقق خواسته‌هايشان اقدام کند. اين جمعيت تعدادشان تا حدود چهارده هزارنفر نيز روايت شده است که عمدتاً اهل بازار بوده و باغ سفارت را پرکردند.
از ديگر ارتباطات اين باغ با پيشينه تاريخي ايران، حضور سفير و عوامل سفارت انگليس در ماه‌هاي گرم سال در اين باغ سبز و خرم و به رسميت شناختن حکومت و وليعهد ايران بود. در دوره عباس ميرزا، دو دولت روسيه تزاري و انگلستان، سلطنت ايران را در اولاد عباس ميرزا، نايب السلطنه به رسميت شناخته و آن را تضمين کردند؛ از اين رو چه در زمان فوت فتحعلي‌شاه و چه در زمان مرگ محمدشاه و همين‌طور پس از درگذشت ناصرالدين‌شاه و متعاقب آن درگذشت مظفرالدين شاه، در هر زمان، تنها اعلام حمايت اين دو دولت از وليعهد رسمي کشور، موجبات صعود وي را به تخت سلطنت ميسر مي‌ساخت.
برکناري محمدعلي‌شاه از سلطنت نيز با تصميم و حمايت ضمني دو دولت انگليس و روسيه انجام شد و در خصوص برکناري احمدشاه نيز به دليل بيرون رفتن موقت دولت شوروي از صحنه سياست ايران، موافقت انگليسي‌ها جلب و آنان از اين جايگزيني حمايت کردند.
دولت ايران در اين سال‌هاي تاريک، قدرت، سلطه‌اي بر دو قريه قلهک و زرگنده نداشت و در باغ دو سفارتخانه، نبض سياست ايران، البته در فصل تابستان، مي‌تپيد و هيچ اقدامي در ايران نبود که بدون جلب موافقت و هماهنگي ساکنان اين دو محل ييلاقي به سرانجام برسد.
از بين تمامي جلسات برپاشده در اين باغ، مرموزترين جلسات، برپايي نشست‌هاي فراماسون‌ها در اين باغ بود. در دوره پهلوي اول، با وجود آنکه درپي اختلاف بين رضاخان و محمدعلي فروغي، وي از کار برکنار و خانه‌نشين شده بود اما دست‌هاي خوفناک، پرقدرت و نامرئي فراماسون‌ها از فراموش‌خانه انگيسي‌ها در باغ قلهک بيرون آمد و رضاشاه را مجبور به بازگرداندن فروغي نمود.
در ادامه، فروغي که خود استاد اعظم لژهاي ماسوني در ايران بود، به دفعات به همراه نمايندگاني از آمريکا و انگليس و از جمله شخص سفير انگليس در فراموش‌خانه باغ قلهک گرد هم جمع شدند و سعي کردند تاريخ ايران را رقم زنند.پادشاهي محمدرضا شاه يکي از نتايج همين جلسات مرموز بود.
گذشته از اينکه باغ قلهک در خود رازهاي فراواني دارد که هر يک از اين رازها مي‌تواند گره‌هاي فراواني از تاريخ نادانسته ايران باز کند.
اما اين باغ که هم‌اکنون در اشغال انگليسي‌هاست، زيبايي سحرانگيزي نيز دارد که بيان آن خالي از لطف نيست.

قلهک و زيبايي روح‌فزاي آن

در گذشته آب قلهک به عنوان يکي از آبادي‌هاي توابع شميران، از هفت رشته قنات تأمين مي‌شد که مهمترين آنها دو قنات موجود در باغ سفارت انگلستان و ديگري قنات جاري در باغ قوام‌السلطنه بود.
آب قنات جاري در باغ سفارت که بسيار پر حجم و هم چنان جاري است، درختان چنار کهن سال منطقه را سيراب مي‌سازد.
در اين باغ انواع گل‌هاي زيبا روييده مي‌شود. اندکي پيش از آن که برف‌ها ذوب شوند، نهر آبي که جويبارهاي کوچکي از آن منشعب مي‌شود به وسيله گل‌هاي بنفشه که فضا را از عطر خود آکنده مي‌سازد، پوشيده مي‌شود. بعد از آن که بهار دل‌انگيز فرامي‌رسد، صدها زنبق سفيد و سوسن‌هاي بلند، خودنمايي مي‌کنند. آنگاه گل‌هاي سرخ مي‌شکفند و بلبل‌ها و پرنده‌هاي خوش‌الحان در کنارشان جاي مي‌گيرند. به طوري که در اواسط خرداد، باغ سفارت آنچنان فرح‌انگيز مي‌شود که هيچ کس دلش نمي‌خواهد آنجا را ترک کند.
امروزه اقامتگاه تابستاني(رزيدانس) سفارت انگليس در قلهک به صورت باغي باشکوه با استخر شنايي عالي، عمارتي زيبا با بهارخواب‌هاي خاطره‌انگيز، به‌صورت يک باشگاه محلي براي انگليسي‌ها درآمده است.
از ميان وزيران مختار انگليس در ايران، خاطرات «سرهيو نجيبول هيوگسن» وزيرمختاري که چند سال قبل از «سرريدر بولارد» معروف، در ايران ماموريت داشته و نيز يادداشت‌هاي خود «سرريدر بولارد» در دسترس مي‌باشد که چاپ و منتشر شده است. گمان مي‌رود «سررابرت کلايو» و «سيمور» از ديگر وزيران مختار نيز يادداشت‌هايي از خود باقي گذاشته باشند.
«سرهيو نجيبول هيوگسن» در کتاب خاطرات خود از رزيدانس سفارت انگليس در قلهک بسيار تعريف کرده و روزهايي را که در تابستان سال‌هاي پيش از جنگ جهاني دوم در آن باغ گذرانيده، از دلپذيرترين و شيرين‌ترين ايام زندگي خود برشمرده است.
در ضلع شمالي اين باغ، موسسه ايران‌شناسي بريتانيا و مرکز فرهنگي و آموزشي بريتانيا واقع است. موسسه ايران‌شناسي بريتانيا در ايام مختلف و به دفعات، با برپايي جلسات گوناگون و نشر مطالب مختلف سعي در بازشناسي ايران و فرهنگ بومي ايرانيان کرده است. البته با وجود خوي استعماري و فرصت‌طلبانه انگليسي‌ها به نظر مي‌رسد بسيار ساده‌لوحانه است که فعاليت‌هاي اين موسسه، فقط اموري فرهنگي دانسته شود و استفاده از نتايج تحقيقات به ظاهر فرهنگي اين موسسه توسط MI6 انگليس را از نظر دور داشته شود.

سربازان کشته شده انگلیسی در باغ قلهک در خلال جنگ اول و دوم جهانی

اما این گورستان، سال‌ها پیش از سال 1293 هـ .ش، در محوطه روبروی كلیسای سفارت انگلیس و در حقیقت نمازخانه سفارت احداث شده و اجساد عده‌ای از انگلیسی‌ها در آن دفن شده‌است.

برخی دیگر از دفن شدگان این گورستان، افسران و نظامیان انگلیسی هستند كه در جبهه‌های جنگ با مسلمانان ترك عثمانی، در جریان جنگ اول جهانی كشته شدند و اجساد آنان به گورستان قلهك حمل و در آنجا دفن شده است.

گورستان دولت

در جنوب اين باغ و ضلع شمالي خيابان دولت نيز گورستان باغ قلهک با دربي چوبي و قديمي و وسعتي چند هزار متري خودنمايي مي‌کند. گورستان قديمي اين باغ در بين اهالي محل با نام «گورستان دولت» نيز معروف است.
علاوه بر باغ، وجود اين گورستان نيز براي بسياري از تهرانيان جاي سوال دارد. چرا در حالي که بسياري از گورستان هاي قديمي تهران، به جز آن دسته که در بقاع متبرکه واقع هستند از بين رفته‌اند و به عنوان مثال گورستان مسگرآباد و غيره به پارک تبديل شده، ولي اين گورستان که اکنون داير نيست، هنوز پابرجاست؟
از سردر گورستان و از روي صليب‌هاي نصب شده بر روي قبور و نيز تواريخي که روي سنگ‌ها منقوش شده چنين به نظر مي‌رسد که اين گورستان صرفا به اجساد سربازان متجاوز انگليسي در ايران، در جريان سال‌هاي 1914 تا 1918 ميلادي - 1293 تا 1297 هـ.ش(جنگ جهاني اول)، همچنين سال‌هاي 1939 تا 1945 ميلادي 1318 تا 1324 هـ.ش(جنگ جهاني دوم) اختصاص دارد. اما اين گورستان، سال‌ها پيش از سال 1293 ش، در محوطه روبروي کليساي سفارت انگليس و در حقيقت نمازخانه سفارت احداث شده و اجساد عده‌اي از انگليسي‌ها در آن دفن شده‌است.



آرامگاهي براي قاتلان فرزندان ايران

تنها تطبيق زماني کشته شدن اين سربازان انگليسي، ما را به دوره‌اي غرورانگيز، اما غم‌بار از تاريخ ايران اسلامي مي‌برد؛ دلاوران بوشهري، غيوران تنگستان که با مشاهده کشتي‌هاي متجاوز انگليسي، کمر همت بربستند و بانگ رشادت و شهادت‌طلبي سردادند و با تجهيزاتي کم، اما توکلي فراوان در برابر اشغال کشورمان بوسط سربازان متجاوز استعمار پير قد برافراشتند و در پايان جام شهادت سرکشيدند.
آري عده‌اي از مدفونان در اين گورستان از جمله کساني هستند که همت و جهاد دلاوران تنگستاني و ياران رئيس‌علي دلواري، آنها را مايه عبرت هميشگي متجاوزان قرار داد.
لازم به بيان است بسياري از اتباع سرشناس انگليس نيز که در ايران مي‌مردند در اين گورستان دفن شده‌اند. برخي ديگر از دفن شدگان اين گورستان، افسران و نظاميان انگليسي هستند که در جبهه‌هاي جنگ با مسلمانان ترک عثماني، در جريان جنگ اول جهاني کشته شدند و اجساد آنان به گورستان قلهک حمل و در آنجا دفن شده است.
علاوه بر نظاميان بعضي از ديپلمات‌هاي انگليسي و اعضاي خانواده‌هاي آنان هم که در تهران فوت شده‌اند نيز در اين گورستان دفنند.در ميان اجساد مدفون شده، اسامي چند هندي و عراقي نيز ديده مي‌شود که در نيروهاي مسلح انگليس خدمت کرده‌اند و پس از کشته شدن اجازه داده شد تا جنازه‌هاي آنان در اين گورستان دفن شود.



گورستاني زيبا و دل‌انگيز

اين گورستان، شايد يکي از زيباترين بناهايي باشد که هر زمان، تازگي و طراواتي مغاير با ذهنيت شکل گرفته پيرامون معناي «گورستان» دارد. نزديک به 3 هزار متر زمين چمن‌کاري شده که با درختان و گل‌هاي رنگارنگش، عموماً جولانگاه پرندگاني است که از چند متر آن طرف‌تر، از گرما و هياهو و... به اين سبزه‌زار تاريخي پناه مي‌آورند.
بعد از ورودي چوبي اين گورستان، بناي گنبد شکلي با سبک معماري ايراني-اسلامي وجود دارد که در بدو امر به نظر مي‌رسد شايد مزار يکي از شعراي عارف و يا امامزادگان باشد، به گونه‌اي که اين توهم در برخي بينندگان ايجاد مي‌شود و حتي برخي عابران ندانسته به آن اداي احترام مي‌کنند.
در هر سوي بناي گنبدي، 8 کتيبه يادبود، به قرينه، خودنمايي مي‌کند که بر اين کتيبه‌ها بيش از چهار هزار نام مي‌توان يافت که خاطره کشته شدگاني را زنده نگاه مي‌دارد که هيچ نشاني از آنان يافت نشده و بازماندگان به ذکر نام بسنده کرده‌اند.
در بين گورستان به ترتيب و نظمي خاص، زمين چمن‌کاري و صليبي قدکشيده و بيش از پانصد سنگ قبر به چشم مي‌خورد. زمين چمن‌کاري را چتري از باران آب‌افشان مي‌پوشاند. قطرات آب، با لطافت برگ‌هاي درختان کهن‌سال اطراف را نوازش مي‌کند و با وزش هر نسيم خنکاي قطرات آب و پنجه نسيم درهم مي‌شوند و بر لطافت فضا مي‌افزايند. گل‌هاي بهاري و تابستاني نيز، رنگ‌رنگ و هزار رنگ با شبنم قطرات رخ مي‌شويند و از دم روح‌فزاي خود جاني دوباره به باغ مي‌دهند.
گفته مي‌شود که اعضاي بيش از 20 سفارتخانه و در واقع دولت، دو بار در سال ـ اواخر فروردين و آبان ـ به همراه اعضاي سفارت انگليس، جهت اداي احترام به سربازان متجاوز انگليسي در اين گورستان حضور مي‌يابند.

سفارت انگليس کدام است؟

اما مسئله‌اي که اکنون بيش از پيش رخ مي‌نمايد اين است که سفارت انگليس کجاست؟ محوطه هم‌جوار با خيابان فردوسي و خيابان جمهوري اسلامي يا باغ قلهک؟ در حالي که طبق قوانين بين‌المللي دولت‌ها تنها مجاز به داشتن يک محل به عنوان سفارتخانه در هر کشوري مي‌باشند که آن سفارتخانه جزو خاک آن کشور آن دولت محسوب مي‌شود. از اين رو با وجود استقرار سفارت انگليس در خيابان فردوسي، معلوم نيست انگليسي‌ها در باغ قلهک چه مي‌کنند؟ اين در حالي است که طبق اطلاعات بدست آمده، هنگام برگزاري تجمع‌هاي اعتراض‌آميز در مقابل سفارت انگليس در خيابان فردوسي همه مقامات سفارت قبل از آن به باغ قلهک منتقل شده و جز درباني از سفارت‌خانه باقي نمي‌ماند. به عنوان مثال، هنگامي که دانشجويان در اعتراض به سياست‌هاي خصمانه انگليس در مقابل سفارتخانه اين کشور تجمع کرده بودند و با دخالت ماموران محافظت از سفارت به خاک و خون کشيده مي‌شدند، سفارتخانه کاملا خالي بود و جناب سفير و دست‌ياران او در محيط باصفاي باغ قلهک مشغول چرخ‌زني و گپ‌زني بودند و هر از گاهي هم از طريق دوربين‌هاي کارگذاشته شده در اطراف درب سفارتخانه از اوضاع خيابان فردوسي آگاه مي‌شدند.
باغ شهيد دلواري
سال‌هاي سال است که باغ زيباي قلهک مي‌توانست بوستاني باشد که نام رئيس‌علي دلواري بر تارکش بدرخشد و شاهد حضور سراسر شعف فرزندان ايراني و گام‌هاي خرد اما گرامي‌شان بر فرش سبزين اين باغ باشد و چه کسي مي‌داند؟ شايد نوادگان شهيد رئيس‌علي دلواري با نغمه‌هاي شاد و لب‌هاي خندانشان مي‌توانستند قلب آکنده از خشم استعمارستيز رئيس‌علي و همرزمانش را با دويدن کودکانه در بوستان اين باغ آرام بخشند.
اين باغ با وسعتي چند ده هزار متري مي‌تواند فضايي مناسب براي ساخت چندين شهرک مسکوني، فعاليت فرهنگي و يا موزه‌اي و تاريخي باشد. چندي پيش هم يکي از شخصيت‌هاي فرهنگي خواست بعد از بازگرداندن اين باغ به ملت ايران شهرداري آن را با عنوان بوستان «مبارزه با استعمار» در اختيار عموم قرار دهد اما اين باغ، متاسفانه بيش از يکصدوهفتاد سال است که در زير چکمه‌هاي انگليسي‌ها و در آرزوي ميزباني از فرزندان ايراني، از مسببين به اسارت درافتادن خويش و از شاهان نالايق قاجار شکوه مي‌کند.
درخصوص واگذاري اين باغ به انگليسي‌ها و علت تداوم حضور انگليسي‌ها در اين باغ، در ميان بسياري سؤالاتي جدي وجود دارد، لذا طرح اين موضوع خالي از فايده نيست.
طبق منابع وزارت امور خارجه، سندي در خصوص تملک انگليسي‌ها بر اين باغ وجود ندارد. قديمي‌ترين سند مکتوب که به اين موضوع مربوط مي‌شود به تاريخ 1278 قمري مي‌رسد که نامه تشکر سفير انگليس به خاطر واگذاري باغ قلهک مي‌باشد.
اما به راستي حکمت اين‌گونه واگذاري باغ به انگليسي‌ها چيست؟ اين امري است که نيازمند بازبيني و اظهارنظر مي‌باشد. اين در حالي است که وجاهت شرعى اهداي باغ قلهک به انگليس مورد تشکيک بوده و ادامه تسلط انگليس بر اين منطقه منوط به اعلام نظر مراجع عظام تقليد مي‌باشد. از سوي ديگر تدفين مردگان خارجي بدون مجوز مسئولين ايراني، امري خلاف بوده و با توجه به قديمي بودن اين قبرستان تجميع و پاک‌سازي آن ضروري به نظر مي‌رسد. همچنين وجود دو مکان به عنوان سفارت انگليس، امري غيرمتعارف در مناسبات بين المللي است و عوامل سفارت انگليس مي‌بايد در ساختمان خيابان فردوسي استقرار يابند.
اما رسيدگي به اين مسائل، وظيفه نهادهايي چون وزارت امورخارجه، شهرداري تهران و غيره امري است که تحقيقاتي بيشتر و کارشناسي حقوقي را مي‌طلبد. اما آنچه مبرهن و آشکار است اينکه باغ اشغال شده قلهک قطعه‌اي جداشده از پيکر ميهن اسلاميمان است که به زودي بايد به آن پيوند خورد و هيچ نامي بر آن شايسته‌تر از باغ شهيد رئيسعلي دلواري نيست.

بررسي حقوقي
با توجه به اسناد و مدارك موجود، ظاهرا سفارت انگلستان باغ قلهك را ( به مساحت بيست هكتار ) از زمان محمدشاه قاجار، تابستانها براي استراحت و تفرج اجاره مي كردند و اين زماني است كه سفارت دولت انگلستان داراي مكان كوچكي در حوالي دروازه حضرت عبدالعظيم حسني(ع) بوده است. در سال 1286هـ ق سفارت انگليس به شمالي ترين نقطه تهران در آن زمان (خيابان فردوسي) منتقل مي شود و اين كشور زميني به مساحت 15جريب را به عنوان سفارت دراختيار مي گيرد كه امروزه نيز محل اصلي سفارت دولت انگليس در ايران است.
قبل از انتقال تشكيلات سفارت دولت انگليس در سال 1278هـ ق به محل جديد، ناصرالدين شاه قاجار طي نامه اي به سفارت انگلستان حق انتفاع از باغ قلهك را كه قبلا تابستانها آن را اجاره مي كردند به آنان واگذار مي كند.
وجاهت و يا عدم وجاهت شرعي تصرف
در نامه مورخ هشتم رمضان المبارك سال 1278هـ ق دربار ايران به سفارت انگليس سه نكته قابل تأمل وجود دارد:
1- تملك دولت ايران بر باغ قلهك:
در يكي از فرازهاي نامه دربار ايران چنين آمده است: «باغ واقع در قريه قلهك و اراضي متصله به آن باغ با آب مخصوص آن كه ملكاً تعلق به دولت عليه دارد.»
اين امر بيانگر اين مسئله است كه ملكيت باغ مزبور هم قبل از نامه و هم بعد از آن با دولت ايران بوده است.
2- صدور مجوز انتفاع از باغ:
مستفاد از جمله «به جهت نشيمن ييلاقي سفارت دولت بهيه انگليس» ذكر شده در نامه دربار شاه ايران، استفاده تامه سفارت انگليس از باغ نبوده، بلكه حضرات اجازه انتفاع از باغي را كه معمولا تابستانها اجاره مي كردند را به آنها داده است.
3- هبه يا سكني:
فراز ديگري كه ممكن است شبهه «هبه نمودن باغ» توسط شاه را در اذهان تداعي نمايد: جمله «واگذار فرمودند.» در مرقومه دربار شاه است. اما با توجه به وسعت معنايي واگذار كردن و قرار گرفتن آن پس از جمله جهت نشيمن ييلاقي حتي شبهه هبه بودن باغ را زائل مي كند، اگر چه طبق فتاواي موجود شاه حق هبه انفال مسلمين را نداشته و مرور زمان نيز مشروعيتي بر تملك و تصرف آنها ايجاد نمي كند.
آنچه كه از نامه دربار ايران به دست مي آيد اين است كه ناصرالدين شاه باغ قلهك را با قنات آن به صورت سكناي مطلق به انگلستان واگذار نموده و با توجه به روايات صادره از ائمه معصومين عليهم السلام(1)، نظر فقها(2) و خصوصاً نظر مبارك حضرت امام خميني(ره) در «تحريرالوسيله»(3) و... اين نوع عقد با توجه به جايز بودن آن هر زمان كه مالك بخواهد، مي تواند رجوع كند. ضمن آنكه با فوت يكي از متعاقدين عقد باطل مي شود. مقوم آن نيز اين است كه خود انگليسي ها مي دانسته اند، اين واگذاري شاه از نوع سكني بوده، به همين خاطر سفارت انگليس هنگام تنظيم اظهارنامه در ثبت به سال 1309هـ.ش هيچ اشاره اي به وجود اين نامه نكرده اند و تنها دليل مالكيت را تصرف و استشهاديه ذكر كرده اند. در حالي كه مي توانستند با قدرت تمام اعلام نمايند: كه شاه اين ملك را به آنها بخشيده و ثبت را مكلف به صدور سند نمايند.
با توجه به مطالب مطرح شده و نيز قاعده فقهي «نفي سبيل»(4) حضور انگلستان در باغ قلهك وجاهت شرعي ندارد.
وجاهت و يا عدم وجاهت قانوني تصرف
وفق ماده 140 قانون مدني، تملك حاصل مي شود: 1- با احياي اراضي موات2...- بوسيله عقود و تعهدات 3-بوسيله حق شفعه 4-به ارث.

طرح دو فوريتي پس گرفتن باغ قلهك

چند سالی است كه با پیگیری برخی جریان‌های رسانه‌ای موضوع بازپس‌گیری این باغ، جدی‌تر شده و پس از فعالیت‌های گسترده چند نماینده مجلس بالاخره طرح دو فوریتی الزام دولت به اقدام در تعیین وضعیت و تبدیل باغ قلهك به پارك استعمارشناسی و استعمارستیزی 27خردادماه با 20 امضاء تقدیم هیأت رییسه شد اما در عین ناباوری وبرخلاف آیین نامه در دستوركارجلسه علنی قرارنگرفت

طرح دو فوريتي پس گرفتن باغ قلهك از سفارت انگليس بر خلاف اعلام طراحان در صحن علني مجلس اعلام وصول نشد.

در شرايطي كه تعدادي از نمايندگان با محوريت كميسيون اصل 90 مجلس به دنبال بازپس‌گيري باغ قلهك از سفارت انگليس هستند، اعلام وصول نشدن اين طرح دو فوريت در جلسه علني امروز به شايعه‌هايي مبني بر مخالفت شديد دولت يا اين طرح و فوريتي دامن زد.

گفته مي شود سران ديپلماسي به ويژه تعدادي از مسوولان وزارت امورخارجه به دولت در مورد پيامدهاي منفي اين طرح در سطح بين‌المللي هشدار داده‌اند و خواستار شده اند تا دولت به هر نحو ممكن در شرايط حساس كنوني مانع از طرح اين موضوع شود.

البته علي عسگري از اعضاي كميسيون اصل 90 مجلس با تاكيد براينكه اين طرح تنهابه دليل كمبود وقت امروز در صحن علني مجلس مطرح نشده ،گفت: «برخلاف برخي جوسازي‌ها تنها به دليل كمبود وقت اين طرح در جلسه علني روز يك‌شنبه مطرح نشد اما در جلسه روز سه‌شنبه دوفوريت آن مطرح مي‌شود تا در صورت موافقت نمانيدگان به سرعت در دستور كار مجلس قرار بگيرد.»

وي هم چنين در مورد نگراني‌هاي سران ديپلماسي مبني بر غيركارشناسي بودن اين اقدام و پيامدهاي منفي آن در عرصه بين‌المللي گفت: «گويي دوستان وزارت امورخارجه فراموش كرده‌اند كه هر گاه ايران يك گام به عقب برداشته استكبار به نفع خود بهره‌برداري كرده و در حال حاضر هم نمايندگان ملت تصميم دارند حقانيت ايران را در تصرف غيرقانوني باغ قلهك توسط انگليسي‌ها مطرح كنند.»

اگرچه از نگاه مسولان دولتي در شرايط كنوني كه پرونده هسته‌اي ايران با حساسيت‌هاي ويژه در دست مذاكره با طرف‌هاي اروپايي است اين نوع اقدامات كه از لحاظ زماني ضرورتي براي اجراي آن در شرايط كنوني وجود ندارد، مي تواند بر منافع ايران ضربه وارد كند اما عسگري تاكيد دارد: «از قضا در همين شرايط كنوني بايد مصداق كلاهبرداري حكومتي انگليس را در عرصه بين‌المللي مطرح كنيم تا جهانيان متوجه شوند كه انگليسي‌ها همواره بر ضايع كردن حق ايران پيش‌قدم بوده‌اند.»

در طرح دو فوريتي نمايندگان عنوان شده كه باغ قلهك بايد از دولت انگليس استرداد شده و به موزه استعمارشناسي تبديل شود.

به گفته عسگري پرونده باغ قلهك به دنبال آن‌كه قوه قضاييه و دولت حاضر به مطرح كردن آن نبودند با شكايت چند تن از نمايندگان دفاع مقدس و سربازان قديمي در كميسيون اصل 90 تشكيل شده است.

نخستين همايش بررسي ابعاد فقهي و حقوقي غصب باغ قلهك

.دبير علمي نخستين همايش بررسي ابعاد فقهي و حقوقي غصب باغ قلهك به محله ييلاقي روس‌ها در زرگنده و عثماني‌ها در منطقه‌اي حوالي تجريش امروزي اشاره كرد و گفت: در دوره ميرزا آقاخان نوري كه تبعه رسمي انگليس بود، قلهك به انگليسي‌ها واگذار شد. 
وي اين همايش را فرصتي دانست تا از آراء و نظرات اصحاب نظر در حوزه‌هاي فقهي ،حقوقي و حقوق بين‌الملل و نيز از نظرات كارشناساني كه در قواي مختلف و مرتبط با اين پرونده حضور دارند براي شناسايي راهكارهاي عملي احياي حقوق ملت ايران استفاده شود.
دبير علمي اين همايش با اشاره به تلاش رسانه‌هاي انگليسي براي سياسي كردن پرونده باغ قلهك خاطرنشان كرد: ما از آقاي جفري آدامز سفير انگليس در تهران دعوت كرديم كه تا در اين همياش حضور يابد كه متأسفانه پاسخ منفي داده‌اند البته ما تا آخرين لحظات اين همايش منتظر حضور ايشان مي‌مانيم.
شير محمدي تاكيد كرد: حضور نيافتن سفير انگليس در اين همايش را به معناي نداشتن پاسخي روشن درباره تداوم غصب اين باغ مي‌دانيم و شايد هم سكوت سفير انگليس به معناي رضايت از روند مردمي است كه براي آزادسازي باغ آغاز شده است.
وي در پايان اظهار اميدواري كرد تا انگليسي‌ها كليد باغ قلهك را تحويل دهند و به سفارت اصلي خود در خيابان فردوسي نقل مكان كنند

ورود دانشجويان خشمگين به باغ قلهك

دانشجويانی که در اعتراض به عملکرد برخی دولت ها در قبال جنايات رژيم صهيونيستي در غزه، در مقابل دفتر حافظ منافع مصر در تهران تحصن کرده بودند دقايقي پيش وارد باغ قلهك شدند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا